Obrazy towarzyszą nam powszechnie w codziennym życiu. Podczas naszych podróży dostrzegamy je choćby z okien samochodu, jednak nie zawsze możemy poświęcić im uwagę. Mimo to otaczający nas krajobraz, często zawierający różne formy architektoniczne w pewien sposób kształtuje naszą świadomość i codzienność. Sięgająca pierwszych dekad dziewiętnastego stulecia historia fotografii, do czasów nam współczesnych dawała coraz bardziej zaawansowane narzędzia utrwalania obrazów. Obecnie, za pośrednictwem choćby telefonów komórkowych wykonujemy znaczną liczbę zdjęć. Warto jednak pamiętać, że mogą mieć one większe znaczenie niż chwilowy kaprys…
Otaczający nas krajobraz zmienia się. Wygląd najbliższej okolicy pamiętany z dzieciństwa obecnie przedstawiać się może zupełnie inaczej. Czasem wykonane przez nas zdjęcia stają się unikalnym świadectwem historii małych ojczyzn.
Prezentowana wystawa dotyczy obiektów bardzo charakterystycznych, trwale zakorzenionych w krajobrazie Tomaszowa Mazowieckiego i jego okolic. Wokół niektórych z nich przekształcało się otoczenie. Inne zmieniały swoją lokalizację. Wszystkie zamieszczone na wystawie fotografie pochodzą z zasobu Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim Oddział w Tomaszowie Mazowieckim. Celem ekspozycji jest nie tylko prezentacja wybranych przykładów fotografii archiwalnych, lecz również zachęcenie odbiorców do sięgnięcia do skarbców własnych archiwów rodzinnych lub też dokumentowania otaczającego nas świata z refleksją. Zapraszamy zatem do wspólnej podróży w czasie i przestrzeni, a także do odwiedzenia naszego archiwum – zarówno w Piotrkowie Trybunalskim, jak i w Tomaszowie Mazowieckim. Wspólne spotkania z historią mogą okazać się sposobem na rozwój osobistych zainteresowań lub też początkiem własnych poszukiwań – domowego historyka i archiwisty.
Początkiem cyfrowego szlaku naszej wyprawy są dwie fotografie architektonicznej i historycznej wizytówki naszego regionu – kościoła św. Idziego w Inowłodzu. Romańska świątynia z jedenastowieczną metryką ukazana jest na zdjęciach wykonanych w latach 1968-1969. Obecnie jest to kościół filialny Parafii Rzymskokatolickiej Świętego Michała Archanioła w Inowłodzu. Kolejne trzy wizerunki pozwalają nie tylko na podróż w czasie lecz również w przestrzeni. Dwie fotografie i karta pocztowa ukazują drewniany kościół św. Wacława. Wybudowany w 1781 r. we wsi Tobiasze, został przeniesiony do Tomaszowa Mazowieckiego w 1825 r. na działkę przy ul. Wieczność (obecnie ul. J. Słowackiego), stając się pierwszą rzymskokatolicką świątynią w mieście. Następnie pełnił funkcję kościoła filialnego, a później garnizonowego. W 1988 r. kościół ten ponownie zmienił swoją dyslokację – został przeniesiony do podtomaszowskiej wsi Tresta. Obecnie poświęcony jest św. Mikołajowi.
Kolejny prezentowany na wystawie wizerunek, ukazuje widok na centrum Tomaszowa Mazowieckiego z przełomu XIX i XX wieku – obecny Plac Tadeusza Kościuszki. Oglądając kartkę pocztową w pierwszej chwili dostrzegamy nieistniejącą już (rozebraną w 1925 r.) cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy, wybudowaną w latach 1899-1901. Jednak w tle za nią widać kolejną tomaszowską świątynię – istniejący współcześnie kościół ewangelicko-augsburski Świętej Trójcy. Wybudowana w latach 1823-1829 świątynia stanowi obecnie jeden z najbardziej rozpoznawalnych budynków historycznego centrum miasta.
Siódma ikonografia wystawy ponownie przenosi nas do nadpilicznego Inowłodza. Na fotografii z 1929 r. ukazany jest wspominany wcześniej kościół św. Michała Archanioła, wybudowany w 1520 r. Stamtąd zaś, podążając w stronę Tomaszowa Mazowieckiego, przybywamy do Spały – miejscowości carskich polowań, a także rezydencji w której Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki dowiedział się o niemieckiej agresji 1 września 1939 r. W początku lat dwudziestych ubiegłego stulecia, na placu pozostałym po zburzonych carskich koszarach z inicjatywy ówczesnego Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego wybudowano drewnianą kaplicę w stylu zakopiańskim – obecny kościół św. Huberta. Ukazują go dwie kolejne fotografie (z lat 1966 i 1968).
Kamienne budownictwo sakralne na naszej wystawie reprezentuje m.in. kościół w Lubochni. O ile sama parafia rzymskokatolicka w tej miejscowości sięga swymi dziejami XII wieku, prezentowana na zdjęciu świątynia jest trzecią w jej historii. Obecna bryła kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Lubochni wybudowana została w stylu neobarokowym w latach 1914-1920.
Kres naszej archiwalno-krajoznawczej e-wycieczki ponownie zastaje nas w Tomaszowie Mazowieckim. Pamiętając poprzednią wizytę na Placu T. Kościuszki, w jego bezpośrednim sąsiedztwie naszym oczom ukazuje się klasycystyczna bryła kościoła św. Antoniego. Świątynia ta, wybudowana w latach 1862-1864, u schyłku dziewiętnastego stulecia była rozbudowywana. Podążając ulicą biorącą nazwę od tejże świątyni docieramy do kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Zbawiciela, wybudowanego w latach 1897-1902, którego portal widnieje na prezentowanej fotografii. Nie można jednak ulec wrażeniu, iż historia regionalnego budownictwa sakralnego zawiera się ściśle w odległych dekadach minionych stuleci. Ostatnie dwie fotografie ukazują świątynie, których powstanie wiąże się ściśle z rozwoje demograficznym i przestrzennym Tomaszowa Mazowieckiego. Pierwsza z nich – kościół pw. Najświętszej Marii Panny Królowej Polski – mieści się na znanej nam już z naszej wyprawy ulicy Juliusza Słowackiego. Wybudowany został w latach 1981-1987, składając się z górnego i dolnego kościoła. Ostatnią świątynią prezentowaną za pośrednictwem naszej ekspozycji jest kościół pw. św. Jadwigi Królowej, mieszczący się przy ul. Warszawskiej, wybudowany w latach 1986-1999. Obydwie świątynie wniosły do architektury sakralnej Tomaszowa Mazowieckiego elementy nowoczesnych rozwiązań, wzbogacając tym samym jego krajobraz i historię.
Nie są to jedynie świątynie zarówno w Tomaszowie Mazowieckim, jak i jego okolicy. Wiele jest też pomniejszych przykładów tytułowego sacrum – kapliczek i figurek. Każda z nich posiada własną historię i często niepowtarzalny charakter. Razem składają się na historyczny i kulturowy krajobraz naszej małej ojczyzny. Podróży podobnych do tej, którą wspólnie odbyliśmy można przeżyć o wiele więcej. Przebiegać mogą one zarówno w zasobach archiwów państwowych, jak i w zbiorach domowych… Jeżeli tylko wykażemy się wrażliwością, odnaleźć możemy bogactwo uczuć i doznań, a także okazję do spędzenia czasu z najbliższymi. Bez względu na to czy podziwiać będziemy strzeliste wieże kościołów, czy głębie okien dawnych kamienic lub otwory strzelnicze bunkrów – za każdym razem warto wczuć się w ich klimat, a także zachować w formie fotografii. Dzięki niej będziemy mogli naszym potomnym ukazać uroki małej ojczyzny – która tak bardzo się zmienia, co również ukazała niniejsza wystawa.
Źródło: Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim
Napisz komentarz
Komentarze