Możliwości fizjoterapii w walce z osteoporozą

Obok udarów mózgu i chorób serca jest jedną z najpoważniejszych i najczęstszych chorób. W samych Stanach Zjednoczonych jest nią dotkniętych około 25 milionów ludzi, a liczba odnotowanych złamań na tle osteoporozy sięga około 1,5 miliona. Osteoporoza stała się chorobą cywilizacyjną, stanowiącą problem społeczny i ekonomiczny.

Leczenie złamań, będących efektem postępującego procesu chorobowego, wymaga sporych nakładów pieniężnych. Celem leczenia osób z osteoporozą jest zapobieganie złamaniom kości, po pierwsze u osób, które dotychczas nie doznały złamania, a po drugie u chorych z zaawansowaną chorobą, u których złamanie już wystąpiło.

Ponadto terapia ma na celu spowolnienie procesu osteolizy układu kostnego i utrzymanie sprawności pacjenta. Nie bez znaczenia jest również świadomość pacjenta, iż pomimo niebezpieczeństwa złamań jest w stanie, dzięki aktywnej rehabilitacji i zaopatrzeniu ortopedycznemu, utrzymywać swoją aktywność ruchową.

Farmakoterapia

Szczegółowa charakterystyka poszczególnych metod leczenia farmakologicznego wykracza poza ramy tego artykułu. Tradycyjne środki farmakologiczne stosowane w leczeniu osteoporozy można podzielić na leki o działaniu antyresorpcyjnym (hamują czynność komórek kościogubnych – Ca, vit.D, bifosforany, estrogeny, kalcytonina), leki anaboliczne sprzyjają formowaniu kości (np.: parathormon) oraz leki o mieszanym mechanizmie działania (np.: ranelinian strontu).

Postępowanie fizjoterapeutyczne

Prewencja

Prewencja powinna być ukierunkowana na zapobieganie upadkom lub zwiększenie gęstości masy kostnej. Postę- powanie fizjoterapeutyczne obejmuje natomiast właściwe ćwiczenia oraz program walki z ostrym bólem u tych, którzy doznali złamania i bólem przewlekłym u osób, u których doszło do deformacji. Wybór metody terapii zależy od całościowej, indywidualnej i kompleksowej oceny danego pacjenta i powinien wychodzić naprzeciw jego potrzebom i możliwościom.

Najskuteczniejszą metodą postępowania w przypadku osteoporozy jest profilaktyka pierwotna, która opiera się na: osiągnięciu maksymalnej masy kostnej w okresie wzrastania ustroju, przebywaniu na świe- żym powietrzu, aby promieniowanie słoneczne mogło zapoczątkować syntezę witaminy D, zapewnieniu odpowiedniej ilości wapnia w spożywanych pokarmach, aktywności fizycznej zawierającej ćwiczenia odpowiednio obciążające układ kostny.

Profilaktyka wtórna dotyczy spadku gęstości masy kostnej i wtedy dąży się do spowolnienia procesu utraty tkanki kostnej, przeciwdziałaniu nasilania się zmian osteoporotycznych i występowaniu złamań. W przypadku zaawansowanej osteoporozy do wyżej wymienionych czynności dołącza się jeszcze leczenie farmakologiczne.

Kluczową rolą jest edukacja zdrowotna ukierunkowana na specyficzne problemy związane z chorobą i konieczność wypracowania prawidłowych nawyków żywieniowych, zmian w sposobie poruszania się i bardzo często zmianę dotychczasowego stylu życia, unikanie podnoszenia dużych ciężarów i schylania się, przystosowanie otoczenia mające na celu zmniejszenia ryzyka upadku i złamań (maty antypoślizgowe, poręcze), korzystanie z laski dla zachowania równowagi, używanie właściwego obuwia - antypoślizgowe, likwidacja progów w mieszkaniu, zwracanie bacznej uwagi na wysokość krawężników, stan chodników po których się porusza, szczególna koncentracja podczas korzystania ze schodów bez poręczy. Zmniejszanie ryzyka upadku poprzez unikanie nieoświetlonych pomieszczeń, jazdy samochodem bez odpowiedniej amortyzacji, jazdy rowerem po nierównościach. 

Znaczenie wysiłku fizycznego

Obok leczenia farmakologicznego i odpowiednio zbilansowanej diety aktywność fizyczna jest podstawowym elementem zapobiegania i leczenia osteoporozy. Wysiłek i ćwiczenia fizyczne obciążające szkielet oraz stymulujące pracę mięśni, które „pociągają” w trakcie skurczów za przyczepy kostne – oddziałując w ten sposób na kości, na wszystkich etapach życia i rozwoju spełniają zasadniczą rolę. Wg teorii piezoelektrycznej nacisk na tkankę kostną wywołuje powstanie różnicy potencjałów elektrycznych, która to różnica działa stymulująco na proces ko- ściotworzenia.

Najsilniejszym czynnikiem regulującym metabolizm kostny są obciążenia mechaniczne, dlatego jedynie ćwiczenia związane z obciążeniem mechanicznym będą mia- ły efekt stymulujący, ćwiczenia bierne i w odciążeniu takie jak pływanie, ćwiczenie w UGULu nie przyspiesza osteogenezy. Mogą być stosowane jako dodatkowy element kinezyterapii mający na celu poprawę zakresu ruchów, koordynacji lub jako przygotowanie do ćwiczeń oporowych.

Silniejszym stymulatorem jest wysiłek wykonywany w pozycjach pionowych niż w poziomych. Różnica szczytowej masy kostnej pomiędzy osobami ćwiczącymi, a niećwiczącymi może wynieść nawet 10-20% BMD. Najlepszym pod względem fizjologicznym sposobem obciążania szkieletu jest wykorzystanie do ćwiczeń oddziaływania siły grawitacji np. chodzenie po pagórkowatym terenie, spacery z niewielkimi obciążnikami w dłoniach, plecaku, Nordic Walking, itp. Ćwiczenia siłowe w podeszłym wieku mają nieco mniejszy wpływ na uwapnienie kości, jednak zdecydowanie poprawiają postawę ciała, siłę mię- śniową, poczucie równowagi, komfortu życia i zdolności niezależnego funkcjonowania.

Kinezyterapia

Starannie zaplanowany program ćwiczeń jest niezwykle istotnym elementem zarówno zapobiegania, jak i leczenia klinicznego aktywnej postaci osteoporozy. Głównymi celami stosowania ćwiczeń fizycznych w osteoporozie są: zniesienie bólu, zwiększenie codziennej aktywności ruchowej stymulującej układ kostny i mięśniowy, zachowanie prawidłowych zakresów ruchu, poprawa równowagi i koordynacji ruchowej.