Antoni hr. Ostrowski w roku 1807 przejął od swojego ojca Tomasza Dobra Ujezdzkie wraz z leżącą na ich terenie osadą Tomaszów. Decyzję o budowie rezydencji w tej właśnie osadzie podjął w roku 1812. Wtedy to przez ziemie ówczesnego Księstwa Warszawskiego przetaczała się armia Napoleona Bonapartego idąca na Moskwę. Wielu właścicieli domów mieszkalnych opuszczało swoje gospodarstwa, pozostawiając je dla żołnierzy, nie chcąc narazić się na kłótnie i nieprzyjemności. Podobnie postąpiła żona hrabiego, przenosząc się podczas nieobecności Pana Domu wraz z dziećmi i częścią domowników z Ujazdu do Tomaszowa.
[reklama2]
„Letnią rezydencję” zaprojektował znany architekt, Fryderyk Albert Lessel, zaś jej budowniczym został pochodzący z Ujazdu Jan Komorowski. Również z Ujazdu pochodziła większość rzemieślników pracujących przy budowie. Ale nie tylko oni brali udział w tym przedsięwzięciu. Siłą roboczą byli także chłopi pańszczyźniani pochodzący ze wsi należących do Hrabiego: Brzustówki, Niebrowa i Starzyc. Mogli oni w ten sposób odrobić pańszczyznę.
Do budowy pałacu wykorzystano lokalne materiały, m.in. wapno wypalane w brzustowieckim wapienniku czy produkowaną w dobrach Ostrowskiego cegłę. W efekcie powstał budynek parterowy wraz z trzypiętrową wieżą. Na jej parterze urządzono kaplicę. Pod środkową częścią pałacu ulokowano piwnicę, kryjącą m.in. wino dla gospodarzy i ich gości. Do lat 30. XIX wieku powstała również oranżeria, gdzie hodowano drzewa cytrynowe i pomarańczowe.
Z wieży pałacu hrabia Ostrowski mógł obserwować pracę położonego niedaleko wielkiego pieca, a w późniejszym czasie życie stworzonej przez siebie osady włókienniczej. To w tomaszowskiej rezydencji Antoni podpisywał kontrakty z osadnikami przybywającymi do jego dóbr w ramach akcji osadniczej. Przeniesiono do niej również z Ujazdu siedzibę kancelarii. W latach 20. XIX w. pałac stał się również domem dla całej rodziny hr. Ostrowskiego.
Wobec wzrostu ilości funkcji jakie musiał spełniać budynek zdecydowano się na jego rozbudowę, w wyniku której dobudowano piętro, a w miejsce oranżerii urządzono galerię. Warto wspomnieć o liczącej ponad 800 woluminów bibliotece, składającej się głównie z tytułów prawniczych, jednak nie brakowało książek z takich dziedzin jak rolnictwo, historia czy te dotyczące przemysłu. Najwięcej było dzieł francuskojęzycznych, a dalej polsko- i niemieckojęzycznych.
W lutym 1832 roku Specjalny Sąd Kryminalny w Warszawie skazał na karę śmierci Antoniego za aktywny udział w Powstaniu Listopadowym. Sam zainteresowany obawiając się represji ze strony zaborcy we wrześniu 1831 roku wyemigrował do Francji, gdzie mieszkał aż do śmierci w 1845 roku. Natomiast 18 grudnia 1831 roku Rosjanie skonfiskowali jego dobra na rzecz skarbu państwa. W 1835 roku Komisja Rządowa Przychodu i Skarbu wydała rozporządzenie na mocy którego przeprowadzono licytację ruchomości będących w pałacu. Część z tych przedmiotów zaginęła lub została zniszczona. Prze kolejne lata stał pusty i stopniowo ulegał zniszczeniu, tylko niektóre z pomieszczeń były doraźnie zamieszkane.
Rok 1844 przyniósł zmianę charakteru prawnego Tomaszowa. Został on wyłączony z Dóbr Ujezdzkich i stał się miastem rządowym. W następnych latach pałac zmieniał właścicieli. Na publicznej licytacji przeprowadzonej w 1851 roku zakupił go Wilhelm Bartnik. Z kolei w listopadzie 1853 jego właścicielem został miejscowy fabrykant sukna, Adolf Kramm. Gdy zawierano tą umowę właścicielem pałacu był magistrat tomaszowski. Miasto zgodziło się sprzedać mu budynek pod warunkiem przeprowadzenia w nim w ciągu dwóch lat od nabycia remontu. Zastrzeżenie to jest potwierdzeniem popadnięcia pałacu wręcz w ruinę.
Przebywający na emigracji Antoni hr. Ostrowski, dzięki lokatom kapitału zapewnił sobie i rodzinie dobrą sytuację materialną. Dzięki tym pieniądzom w 1856 lub 1857 syn hrabiego, Stanisław odkupił od Kramma rodzinną siedzibę po swoim powrocie z Francji. W ciągu 1859-1860 dużym nakładem pieniędzy wyremontowano i przebudowano budynek.
Pałac odegrał również rolę w trakcie ostatniego wystąpienia w Tomaszowie w ramach Powstania Styczniowego. 30 marca 1864 powstańcy oblegli mieszczące się w nim rosyjskie koszary. Być może chodziło o odbicie rannych współtowarzyszy, znajdujących się w pałacowej wieży, gdzie ulokowany był lazaret rosyjski dla jeńców. Władze rosyjskie ukarały mieszkańców miasta wprowadzeniem godziny policyjnej.
W 1866 roku car wyraził zgodę, aby Stanisław hr. Ostrowski nabył w imieniu swoim i rodziny dobra skonfiskowane (oprócz miast Tomaszowa i Ujazdu). Pomimo przebywania w Ujeździe rodzina nie zapomniała o pałacu w Tomaszowie, czego dowodem są remonty z 1898 i 1929.
Dwudziestolecie międzywojenne to czas, kiedy z pomieszczeń pałacowych korzystały różnorakie organizacje społeczne. Funkcjonowały w nich kluby sportowe z Tomaszowa i harcerze, wydzierżawiający je od ostatniego właściciela budynku, Jana Krystyna hr. Ostrowskiego. Można tu wspomnieć o wynajęciu przez KS Lechia na przełomie lat 20. i 30. jednej z większych sal na sekretariat. Od lat 30. do września 1939 część pomieszczeń za symboliczną kwotę zajmował KS Tomaszowianka.
18 stycznia 1945 roku Tomaszów został „wyzwolony” przez Armię Czerwoną. Tego dnia pałac stał się pierwszą w mieście siedzibą Komendy Miejskiej Milicji Obywatelskiej, która rezydowała w nim do końca stycznia 1945. Do 1947 roku jego dzierżawcą była Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa, która korzystała z jego pomieszczeń jeszcze w czasie okupacji hitlerowskiej.
Od 1946 roku natomiast podejmowano zabiegi, aby siedziba Ostrowskich została przekazana na rzecz usytuowania w niej muzeum. Jednak w 1947 władze miasta przekazały pałac P.Z.G.S. Samopomoc Chłopska oddział w Tomaszowie. Z kolei decyzją uchwały Miejskiej Rady Narodowej z 6 lutego 1950 przekazano go na rzecz Muzeum. Wpływ na tę decyzję miały starania ówczesnego kierownika Muzeum Jana Piotra Dekowskiego.
Kilka tygodni wcześniej, 17 stycznia 1950 roku Urząd Wojewódzki w Łodzi uznał pałac za zabytek. Wpisany został również do rejestru zabytków ówczesnego województwa łódzkiego.
Od lipca 1950 trwał remont pomieszczeń, wymieniano m.in. podłogi. Pierwszą otwartą ekspozycją była ta dotycząca etnografii (1951 r.), a kolejną była ekspozycja przyrodnicza.
Następcą kierownika Muzeum został mgr Józef Jastrzębski. Za jego kadencji, w latach 1958-1968 przeprowadzono kapitalny remont pałacu wraz z adaptacją całości na cele muzealne. W miejscu oranżerii znalazło się miejsce dla sali wystaw czasowych.
Pałac Ostrowskich do dnia dzisiejszego spełnia rolę Muzeum miejskiego, ciesząc z zewnątrz oko przechodnia, oraz zwiedzającego i zainteresowanego przeszłością miasta i okolicy.
Każdy mieszkaniec naszego miasta przynajmniej raz w życiu powinien odwiedzić Muzeum, celem poznania historii miejsca w którym przyszło mu żyć. W dzisiejszym bowiem świecie, zdominowanym przez wszechobecną elektronikę, gdzie człowiek żyje coraz szybciej i staje się obywatelem świata, zapomina o swojej małej ojczyźnie, która wychowała go i ukształtowała. Dzisiejszy tomaszowianin jest bowiem owocem kilku poprzednich pokoleń mieszkańców, z których każdy pozostawił coś po sobie.
Napisz komentarz
Komentarze