W kwietniu 1945 r., w wyniku pertraktacji prowadzonych przez Międzynarodowy oraz Szwedzki i Duński Czerwony Krzyż (za pośrednictwem hrabiego Folke Bernadotte’a), wywieziono do Szwecji około 7,5 tysiąca więźniarek, wśród nich wiele Polek. Tam, w neutralnym, a więc niezniszczonym wojną kraju, ofiary nieludzkich prześladowań wracały do zdrowia przed powrotem do Ojczyzny.
30 marca 2011 r. Senat Rzeczypospolitej Polskiej przyjął uchwałę w sprawie ustanowienia kwietnia miesiącem pamięci o ofiarach niemieckiego, nazistowskiego obozu koncentracyjnego Ravensbrück (KL Ravensbrück).
Wśród więzionych w Ravensbrück Polek były także mieszkanki Tomaszowa Mazowieckiego i okolic. Nazwiska tomaszowianek spotykamy na listach transportowych opublikowanych w monografii Wandy Kiedrzyńskiej Ravensbrück. Kobiecy obóz koncentracyjny (wyd. II poprawione i uzupełnione, Warszawa 1965), choć zdarzają się błędy w zapisie nazwisk lub imion. W zbiorach historycznych naszego Muzeum zachowały się pamiątki związane z tragicznymi przeżyciami tomaszowianek, które przeżyły obóz (Irena i Janina Krygierówny, Irena Pogorzelska, Kazimiera Soyta, Alodia Kapruziak, Kazimiera Skwarkówna).
Pierwsze tomaszowianki trafiły do obozu transportem z Kielc, Radomia, Piotrkowa Trybunalskiego, Częstochowy i Tomaszowa Mazowieckiego 23 sierpnia 1940 r. Niestety, lista transportowa z tego okresu obejmuje kobiety z całego dystryktu radomskiego bez podziału na miejscowości. Poniższe zestawienie zapewne więc nie jest kompletne.
Janina Krygier (ur. 10.11.1903 w Tomaszowie Mazowieckim), córka Leona i Walerii, nauczycielka. W latach 1932-1939 była nauczycielką w tomaszowskiej szkole powszechnej. W latach 1923-1936 była komendantką Hufca ZHP w Tomaszowie Mazowieckim. Do 1939 r. prowadziła 12 obozów Komendy Chorągwi Łódzkiej i Głównej Kwatery ZHP w Warszawie. Była oboźną Chorągwi Łódzkiej na Zlocie w Spale w 1935 r. 9.12.1939 wstąpiła do Związku Walki Zbrojnej (ps. „Woynowska”). Aresztowana 13.12.1940 za działalność konspiracyjną, przebywała w więzieniu w Tomaszowie Mazowieckim, a po tygodniu została wywieziona do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück (nr obozowy 4420). W drużynie „Mury” prowadziła zastęp „Cegieł”, uczyła małoletnie dziewczęta w zakresie szkoły powszechnej. Do kraju powróciła 13.05.1945 i natychmiast przystąpiła do pracy w zawodzie nauczycielskim. Od 1972 r. na emeryturze. Odznaczona m. in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Zwycięstwa i Wolności, Krzyżem Oświęcimskim, Krzyżem za Zasługi dla ZHP, Odznaką Grunwaldzką, Złotą Odznaką ZNP. Zmarła 7.05.1989 w Kolnie.
Muzeum posiada pamiątki obozowe Janiny Krygier: miskę i kubek, dokumenty, a także sporządzoną po latach relację dotyczącą prowadzonej przez nią pracy kulturalno-oświatowej w obozie. [il. 1-19]
Irena Krygier (ur. 10.11.1903 w Tomaszowie Mazowieckim), córka Leona i Walerii, nauczycielka. Przed wojną pracowała w Szkole Powszechnej nr 10. Aresztowana i wraz z siostrą Janiną uwięziona w Ravensbrück (nr obozowy 4419). Organizowała kursy dokształcające, uczyła młode więźniarki języka polskiego i matematyki. Po powrocie do kraju ponownie w zawodzie nauczycielskim, pracowała w Szkole Powszechnej nr 5, Publicznej Średniej Szkole Zawodowej (przez pewien czas była wicedyrektorką), Szkole Rzemiosł Budowlanych i Zasadniczej Szkole Chemicznej. W 1950 r. wyszła za Stefana Kiełbasińskiego (zm. 1966) i przyjęła jego nazwisko. Pomimo złego stanu zdrowia (znaczny ubytek słuchu spowodowany warunkami obozowymi) przez wiele lat nie chciała zrezygnować z pracy; w 1968 r. przeszła na emeryturę pracując na pół etatu, zaś dopiero w 1972 r. całkowicie zaprzestała pracy nauczycielskiej. Odznaczona m. in.: Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Zwycięstwa i Wolności, Krzyżem Oświęcimskim. Zmarła 11.10. 1995.
Muzeum posiada pamiątki Ireny Krygier [il. 20-26]: listy, naszywki obozowe, a także nadany jej w 1988 r. Krzyż Oświęcimski.
Irena Pogorzelska (ur. 5.04.1909 w Koninie), córka Stanisława i Józefy [il. 27]. Przed wojną była nauczycielką rysunków w gimnazjum. Na początku wojny pracowała w Polskim Czerwonym Krzyżu. Dostarczała paczki aresztowanym. 13.08.1940 aresztowana przez gestapo w Tomaszowie Mazowieckim. Trafiła do obozu transportem z 23 sierpnia 1940 r. (numer obozowy 4428). W obozie pracowała w kuchni, starała się pomagać potrzebującym, była uczynna i koleżeńska. Wiosną 1945 r. trafiła do Szwecji. 4.10.1945 wystąpiła jako jedna z artystek na „Wieczorze Polskim” w sztokholmskiej sali koncertowej. Kilka tygodni później wróciła do Polski. Po wojnie wyszła za mąż i przyjęła nazwisko Lesiak. Odznaczona Medalem Zwycięstwa i Wolności i Krzyżem Oświęcimskim. Zmarła 14.04.1984.
Wśród znajdujących się w Muzeum pamiątek Ireny Pogorzelskiej [il. 28-61] są listy kierowanych do niej przez matkę Józefę - zgodnie z wymogami obozu pisane są w języku niemieckim, noszą ślady ingerencji cenzury obozowej (wycięte fragmenty). Pochodzą z lat 1941-1944. Można je śmiało nazwać unikatowymi, gdyż gromadzenie korespondencji przez więźniarki było zakazane. Tym więcej trudności sprawiało ukrycie listów przez kilka lat uwięzienia. W naszych zbiorach są także naszywki obozowe, modlitewnik, program „Wieczoru Polskiego” i kartki pocztowe, które otrzymywała w Szwecji w 1945 r. Na jednej z nich, pisanej w języku francuskim, znajoma z Tomaszowa pytała o los swej siostry – Anny Jaworek.
Napisz komentarz
Komentarze