Przejdź do głównych treściPrzejdź do wyszukiwarkiPrzejdź do głównego menu
wtorek, 5 listopada 2024 05:16
Z OSTATNIEJ CHWILI:
Reklama
Reklama

Tomaszów Mazowiecki ze stuletniej perspektywy

Poniższa monografia opublikowana została w 1918 roku. Zachęcamy do jej przeczytania. Zapewne wzbogaci wiedze naszych czytelników na temat miasta.
  • Źródło: Tomaszów - Bohaterowi Narodowemu rok 1918

Monografja m. Tomaszowa Rawskiego. 

Tomaszów, zwany, dla odróżnienia od miasta tejże nazwy w lubelskiem, Rawskim, w urzędowych aktach Piotrkowskim, a w starych księgach Mazowieckim, był do wybuchu wojny, jednem z poważniejszych ognisk przemysłu Królestwa. Ludność jego wynosiła 40,000, a obroty jego przemysłu i handlu sięgają 39 miljonów rubli. To ognisko produkcyjnej pracy stworzonem zostało przez inicjatywę rozumną polskiego magnata, jednego z wyższych dostojników Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego Senatora Hr. Antoniego Ostrowskiego. 

Zrazu stanął tu, śród borów odwiecznych, pomiędzy zbiegiem trzech rzek: Pilicy, Czarnej i Wolbórki, w okolicy pięknej i malowniczej, pałac letni dawnego komendanta gwardji narodowej. Dano mu nazwę „Tomaszowa" dla uczczenia pamięci ojca ówczesnego właściciela, Tomasza Ostrowskiego, kasztelana czerskiego, prezesa senatu Księstwa. 

Gustowny pałac letni nakryto dachem w roku 1812. Tomaszów istnieje więc przeszło sto lat. W pomyślnej epoce „Królestwa Odnowionego", pod tchnieniem rozważnej polityki Lubeckiego, magnaci polscy, czując, jak wielce zawinili w politycznym upadku ojczyzny, weszli na drogę pracy organicznej i uczynili wielkie wysiłki w celu uprzemysłowienia kraju. 

Hrabia Ostrowski należał do najenergiczniejszych inicjatorów na tem polu. Znalazłszy rudę w swych dobrach, sprowadził do Tomaszowa gwarków z Miedzianej Góry, osadził ich w domkach nad Wolbórką, pobudowanych, do dziś dnia istniejących, — tu, gdzie dziś jest centrum miasta,— wzniósł wielkie piece do wytapiania żelaza, postawił odlewnię i walcownię. Nie dało to jednak spodziewanych zysków. Ruda była uboższą w żelazo, aniżeli w sąsiedniej ziemi opoczyńskiej, pokłady cieńsze. 

Wtedy Ostrowski powziął płodną ideę zaszczepienia tu i rozwinięcia przemysłu sukiennego: sprowadził majstrów z Niemiec, pobudował przędzalnię i farbiarnię, stworzył przemysł tomaszowski. To się powiodło znakomicie. Wybór miejsca na fabryczne ognisko był szczęśliwy. Wolbórką dostarczała siły obrotowej maszynom, lasy nieprzebranego materjału budulcowego i opałowego. 

Ognisko przemysłowe otrzymuje w roku 1824 prawa „osady fabrycznej i handlowej", powstają tu wkrótce dwie większe przędzalnie Barchwitza i Huetmana, na sposób holenderski postępowo urządzone, a rok 1830 przynosi szczęśliwie rozwijającej się miejscowości godność i przywileje miasta. Ale przychodzi rok 1831, rok klęski, po którym idzie długi szereg lat niweczenia tego, co w odnowionem Królestwie zdołano uczynić. Właściciel Tomaszowa traci nie tylko wszelki wpływ na rozwój miasta, ale i najmniejszą z niem styczność; chroni się na emigracji i traci cały majątek, skonfiskowany i oddany w drapieżną administrację. Umiera roku 1845 pod Tour we Francji. 

Rodowy majątek hrabiów Ostrowskich Ujazd, którego Tomaszów był tylko przyległością, powrócił do rodu w ten sposób, że synowi Antoniego, Stanisławowi, pozwolono, po długich staraniach, wziąć w dzierżawę zasekwestrowane dobra, a następnie je wykupić. Dawny jednak związek pałacu z fabrykami już nie został nawiązany. 

Od roku 1831 Tomaszów rozwija się powolnie, jako opanowany przez cudzoziemskie żywioły. Dawni majstrowie stali się właścicielami fabryk. Pracowite to miasto liczyło przed wojną 16,000 katolików, 4,000 ewangelików i 11,500 żydów. Tomaszów, pomimo tylu sprzyjających warunków, nie zdołał jednak w rozwoju swoim dorównać Łodzi, pozbawionej wody, i dał się wyprzedzić Sosnowcowi, Dąbrowie, Częstochowie. Nie wytworzył takich książąt przemysłowych, jak Schajbler, Gayer, Poznański, Dittrich, Dietl. Przeprowadzenie kolei Wiedeńskiej zdala od siedziby Ostrowskich postawiło ją w stanie niższości przemysłowej. Łódź zdołała tę niższość wyrównać przez wybudowanie własnej kolei dla połączenia się z szerokim światem.

Tomaszów nie miał na to dość rzutkości, śmiałości i pieniędzy. Prowadził swoje towary po szosie starożytnej na Ujazd i Rokiciny i czekał cierpliwie a bezradnie własnej kolei. Doczekał się jej w roku 1884, ale na to tylko, aby nowy kielich zawodów wychylić: stację kolei Dąbrowieckiej wybudowano o parę wiorst od środka miasta, czyniąc koniecznem dowożenie towaru do wagonów przy pomocy dawnych furmanek. Zyskano na odległości, to prawda, ale martwe koszta podwójnego ładunku zostały po dawnemu.

Od r. 1860 w fabrykach wprowadzają warsztaty parowe. Tomaszowskie towary i dywany zyskują uznanie i rozchodzą się po królestwie i cesarstwie. W r. 1877 wybudowano gmach szpitalny pod wezwaniem Św. Stanisława i umieszczono w nim 40 łóżek. Obecnie w powiększonym znajduje się miejsce na 100 chorych. 

W r. 1899 powstało Towarzystwo muzyczne, które przed 10 laty zainicjowało wystawę obrazów sztuki: Materjału dostarczyło miasto i okolica dając dzieła sztuki starych i nowych mistrzów. Powoli otwierano szkoły początkowe i 4 kl. zwaną Aleksandryjską (1880). 

Obecnie do ochron tomaszowskich uczęszcza około 1000 dzieci, do szkół początkowych około 2500. Z zakładów średnich posiadamy dwie pensje żeńskie i 8 klasowe filologiczne gimnazjum koedukacyjne, w którem kształci się 400 młodzieży. 

Dziś w czasie wojny, życie w Tomaszowie zamarło. Tylko w południe ożywia się. W stronę tanich kuchen przesuwają się jak cienie ofiary wojny śpiesząc po zupę a chłopcy w kubłach i cebrach niosą do szkół ten dla wielu jedyny posiłek dzienny. Liczba ludności stale się zmniejsza. Bieda, a za nią głód, jaki panuje śród ludności robotniczej, wypędza jednych do Prus na robotę, a słabszych śmierć bierze w swe objęcia i niesie do miasta umarłych. 

Wiele osób pracuje w lasach przy porębie drzewa zarabiając dziennie 4 m. z narażaniem na kalectwo a często i śmierć. Według obliczeń jest dwa razy większa śmiertelność w stosunku do liczby urodzeń. W mieście panuje ogólne przygnębienie, wszyscy stają się smutni i apatyczni. Pracują jedynie instytucje społeczno-oświatowe.

 Rada Opiekuńcza daje biedakom ciepłą strawę, pomoc lekarską, mleko niemowlętom, a do ochron przygarnia setki dzieci. Niektóre ze stowarzyszeń mają swoje kooperatywy, ułatwiając członkom nabycie produktów spożywczych. Polska Macierz szkolna szerzy oświatę prze bibliotekę, kursy dla analfabetów i cykl odczytów z Historji Ojczystej. 

Macierzy przychodzi z pomocą Stowarzyszenie Nauczycieli, zbliżając rodzinę ze szkołą odpowiednimi odczytami. Życie towarzyskie bije słabym tętnem. Czasami koncert dobroczynny lub przedstawienie jest dobrą rozrywką dla zamożniejszych. Są i kinematografy, które starają się uprzyjemnić mieszkańcom dni świąteczne, dając rozrywkę, a z nią często maleńkie dawki trucizny dla młodzieży, przyciągając ją, jak magnesem, napisami na afiszach „dzieciom wstęp wzbroniony W takich warunkach oczekujemy z utęsknieniem chwili, kiedy na bladych twarzach obudzi szczery uśmiech szczęścia i radości słowo „pokój".


Podziel się
Oceń

Napisz komentarz
Komentarze
Stachu 10.01.2024 17:55
Kiedyś biedota piechotką dreptała na pociąg z centrum miasta i dzisiaj też z braku kursów mzk ludziska na piechotkę w kierunku dworca czy odwrotnie. Nic się nie zmieniło patrząc ze stuletniej perspektywy.

Stachu 10.01.2024 17:26
Kiedyś biedota piechotką dreptała na pociąg z centrum miasta i dzisiaj też z braku kursów mzk ludziska na piechotkę w kierunku dworca czy odwrotnie. Nic się nie zmieniło patrząc ze stuletniej perspektywy.

Mieszkaniec rocznik 1960 09.01.2024 01:01
I tak do dzisiaj pozostało kijowe miasto bez perspektyw TM miasto kebabów i fryzjerów Rozpacz ,!!!

obiektywny 09.01.2024 09:39
A także miasto fanów Biedronek oraz miłośników promocji. Młodzi uciekają z miasta przed biedą i ludności sukcesywnie ubywa, obecnie mieszka 2/3 z tego co było w latach prosperity za Gierka. Brak perspektywy na rozwój ze strony zarządzających miastem to główna przyczyna upadku Tomaszowa.

ludwikowianin 09.01.2024 13:16
Czego narzekasz masz Arenę Lodową, Groty, Żródła, Skansen i jeszcze żle?

25a 07.01.2024 20:03
Bardzo ciekawe więcej proszę a tymi minusami nie warto się przejmować

25a 09.01.2024 16:21
Tu panowie mają sto procent rację bida jest ogromna

Reklama
Polecane
Podsumowanie XXVII Kwesty pn. „Ratujmy groby zasłużonych Tomaszowian”Przemysłowcy oskarżeni o niesłychane przestępstwoSkonsultuj komunikację miejskąSpotkanie z prof. Jerzym Bralczykiem w MBPUtrudnienia w ruchu 11 listopadaNisze w kolumbarium dostępne do rezerwacjiŁódzkie/ W okresie Wszystkich Świętych 14 wypadków; nie było ofiar śmiertelnychPolicja: od czwartku doszło do 161 wypadków drogowych; zginęło 11 osóbListopadowe atrakcje w Tomaszowie MazowieckimJak wybrać odpowiednie łóżko do sypialni? Oto podpowiedźW gabinetach stomatologicznych jest coraz drożejKlasyk dla Legii
Reklama
Regionalny Turniej Kół Gospodyń Wiejskich i Miejskich Regionalny Turniej Kół Gospodyń Wiejskich i Miejskich Powiatowe Centrum Animacji Społecznej po raz kolejny organizuje Regionalny Turniej Kół Gospodyń Wiejskich i Miejskich.  Będzie to już 8. edycja tego wydarzenia. Turniej skierowany jest do kół gospodyń z terenu województwa łódzkiego. Zmierzą się one w 6 konkurencjach: edukacyjnej, kulinarnej, artystycznej, sprawnościowej, modowej i teście wiedzy dotyczącym bezpieczeństwa na wsi.Tematem tegorocznej edycji jest PRL. Przedmiotem współzawodnictwa kulinarnego będzie deser. Scenka w konkurencji artystycznej będzie nawiązywała do Wszechobecnych w tamtych czasach kolejek, natomiast w edukacyjnej należy przygotować prezentację o latach 80-tych, ukrytych we wspomnieniach. Konkurencja sprawnościowa do końca pozostaje tajemnicą, natomiast pytania z wiedzy o bezpieczeństwie na wsi przygotuje KRUS. Bardzo widowiskowo natomiast zapowiada się konkurencja modowa, do której uczestnicy mają przygotować strój inspirowany modą z okresu PRL. Będą one prezentowane na wybiegu.Ponadto zapraszamy do obejrzenia wystawy, nawiązującej do PRL-u. Będzie można zobaczyć stare sprzęty elektroniczne, odzież, artykuły gospodarstwa domowego, prasę i inne eksponaty, związane z tym okresem. Nad całością imprezy czuwać będzie jury złożone z ekspertów z danych dziedzin.Na zwycięzców poszczególnych konkurencji, a także Grand Prix turnieju, czekają wspaniałe nagrody.Gwiazdą wieczoru będzie Paweł Stasiak w repertuarze Papa Dance, a na zakończenie odbędzie się zabawa taneczna z MR. SEBII. Turniej odbędzie się 9 listopada o godz. 15.00 w PCAS-ie przy ul. Farbiarskiej 20/24.Data rozpoczęcia wydarzenia: 09.11.2024
XIX Tomaszowski Bieg Niepodległości XIX Tomaszowski Bieg Niepodległości Miejskie Centrum Kultury w Tomaszowie Mazowieckim zaprasza dzieci, młodzież i dorosłych do udziału w 19. edycji Tomaszowskiego Biegu Niepodległości, który odbędzie się 11 listopada. Mieszkańcy naszego miasta i powiatu będą mogli w ten niestandardowy sposób uczcić rocznicę odzyskania przez Polskę suwerenności. Start uczestników biegu planowany jest na godz. 13 z pl. T. Kościuszki, po zakończeniu oficjalnych uroczystości patriotyczno-religijnych z okazji 106. rocznicy odzyskania przez nasz kraj niepodległości. Wydarzenie przeznaczone jest zarówno dla grup zorganizowanych (ze szkół podstawowych i ponadpodstawowych, stowarzyszeń, organizacji, firm itd.), jak również dla uczestników indywidualnych. Osoby, które nie ukończyły 13 lat, mogą uczestniczyć w biegu wyłącznie pod opieką osoby pełnoletniej. Niepełnoletni mogą zostać zgłoszeni do biegu przez rodzica lub opiekuna prawnego.ZgłoszeniaBieg ma charakter rekreacyjny, do pokonania będzie trasa o długości ok. 1500 m. Zbiórka i weryfikacja zgłoszonych biegaczy odbędzie się w godz. 12-12.45 (domki na płycie pl. Kościuszki). Zgłoszenia na formularzach, których wzór znajduje się pod tekstem w załącznikach (tam też dostępny jest szczegółowy regulamin XIX Tomaszowskiego Biegu Niepodległości), w przypadku grup zorganizowanych przyjmowane będą do 6 listopada br. Uczestnicy indywidualni mogą zgłaszać się również w dniu biegu. Wypełniony formularz wraz z dołączonym do niego oświadczeniem należy dostarczyć do Biura Biegu mieszczącego się w Miejskim Centrum Kultury przy pl. Kościuszki 18. Rejestracji można także dokonać poprzez wypełnienie formularza zgłoszeniowego online, dostępnego pod linkiem: https://cutt.ly/TeDo09HZAby podkreślić uroczysty i patriotyczny charakter biegu, organizatorzy proszą uczestników o założenie białych lub czerwonych koszulek, czapek lub innych elementów wierzchniej garderoby w tych barwach. W związku z organizacją XIX Tomaszowskiego Biegu Niepodległości oraz koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa jego uczestnikom 11 listopada między godz. 12.45 a 14 wystąpią utrudnienia w ruchu kołowym w obrębie pl. T. Kościuszki oraz w al. Piłsudskiego na odcinku od pl. Kościuszki do ul. Legionów (w obu kierunkach). Prosimy kierowców o wyrozumiałość i przyłączenie się do wspólnych obchodów Narodowego Święta Niepodległości.  Data rozpoczęcia wydarzenia: 11.11.2024
Reklama
Reklama
Skarpetki zdrowotne z przędzy bawełnianej ze srebrem Skarpetki zdrowotne z przędzy bawełnianej ze srebrem Skarpetki nieuciskające DEOMED Cotton Silver to komfortowe skarpetki zdrowotne wykonane z naturalnej przędzy bawełnianej z dodatkiem jonów srebra. Skarpety ze srebrem Deomed Cotton Silver mogą dzięki temu służyć jako naturalne wsparcie w profilaktyce i leczeniu różnych schorzeń stóp i nóg!DEOMED Cotton Silver to skarpety bezuciskowe, które posiadają duży udział naturalnych włókien bawełnianych najwyższej jakości. Są dzięki temu bardzo miękkie, przyjemne w dotyku i przewiewne.Skarpetki nieuciskające posiadają także dodatek specjalnych włókien PROLEN®Siltex z jonami srebra. Dzięki temu skarpetki Cotton Silver posiadają właściwości antybakteryjne oraz antygrzybicze. Skarpetki ze srebrem redukują nieprzyjemne zapachy – można korzystać z nich komfortowo przez cały dzień.Ze względu na specjalną konstrukcję oraz dodatek elastycznych włókien są to również skarpetki bezuciskowe i bezszwowe. Dobrze przylegają do nóg, ale nie powodują nadmiernego nacisku oraz otarć. Dzięki temu te skarpety nieuciskające rekomendowane są dla osób chorych na cukrzycę, jako profilaktyka stopy cukrzycowej. Nie zaburzają przepływu krwi, dlatego też zapewniają pełen komfort przy problemach z krążeniem w nogach oraz przy opuchnięciu stóp i nóg.Skarpetki DEOMED Cotton Silver są dostępne w wielu kolorach oraz rozmiarach do wyboru.Dzięki swoim właściwościom bawełniane skarpetki DEOMED Cotton Silver z dodatkiem jonów srebra to doskonały wybór dla wielu osób, dla których liczy się zdrowie i maksymalny komfort na co dzień.Z pełną ofertą możecie zapoznać się odwiedzając nasz punkt zaopatrzenia medycznegoTomaszów Mazowiecki ul. Słowackiego 4Oferujemy atrakcyjne rabaty dla stałych klientów Honorujemy Tomaszowską Kartę Seniora 
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Napisz do nas
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama