Program uroczystości:
16.45 - Modlitwa ekumeniczna w intencji wywiezionych do obozu zagłady w Treblince (ul. Zgorzelicka 26)
17.00 - Spektakl "Listy z Getta" w reżyserii Kariny Góry (ul. Zgorzelicka 26)
(bilety w cenie 10 zł do nabycia już wkrótce w siedzibie MCK)
18.30 - Koncert Michała Hochmana, projekt "Tych miasteczek już nie ma"
(Parafia NMP Królowej Polski, ul. Słowackiego - wstęp wolny)
[reklama2]
Getto w Tomaszowie Mazowieckim zlikwidowano w dniach 31 października i 1 listopada 1942 roku. Naziści w dwóch turach wywieźli 14 tysięcy Żydów z Tomaszowa Mazowieckiego do obozu zagłady w Treblince. Zenon Neumark w następujący sposób opisuje deportację:
Był to typowy dzień październikowy, chłodny i ponury. Tego ranka około godziny dziesiątej, na wielkim placu sąsiadującym z fabryką mebli zaczęto gromadzić niemal połowę mieszkańców, od 6 do 7 tysięcy kobiet, mężczyzn i dzieci. Plac zapełniał się powoli i w milczeniu, Jakby w osłupieniu Żydzi siadali na ziemi, obok każdej rodziny leżała sterta walizek, skrzyń czy worków podróżnych. Z górnych okien fabryki obserwowaliśmy bezradnie stale rosnącą masę ludzi. Ci, którzy przyszli pierwsi, przebywali na placu kilka godzin. Bez jedzenia i wody, mając tylko to, co wzięli ze sobą, w lęku i niepewności co do własnego losu, czekali w bezruchu i ciszy. [...] Późnym popołudniem zgromadzonych zaprowadzono na znajdującą się w odległości około trzech kilometrów stację kolejową i załadowano do wagonów bydlęcych, w których bez żywności, bez możliwości załatwienia potrzeb fizjologicznych, stali stłoczeni jak sardynki aż do zachodu słońca. Pod koniec dnia pociągi ruszyły w kierunku niewiadomego miejsca przeznaczenia. Dwa dni później, na początku listopada, miała miejsce deportacja drugiej części ludności getta.
Pierwszy pociąg z żydowską ludnością Tomaszowa Mazowieckiem, który wyruszył 30 października w godzinach popołudniowych, dotarł do stacji Treblinka po czterech dniach apokaliptycznej podróży (2 listopada). Wspomnienia ocalonego z Treblinki tomaszowianina Bera Rajzmana (opublikowane w "Fołks-Sztyme" 1970, nr 46) ukazują tragiczny los wywiezionych:
Ale z Tomaszowa droga nasza prowadzi już tylko w jednym kierunku. Jechaliśmy 4 dni, 120 ludzi w jednym wagonie, można było tylko stać. 2 listopada przyjechałem do obozu. O selekcji już wiecie [...]. Z całego transportu zostało nas tylko 25 osób przeznaczonych do noszenia ubrań. Reszta poszła do gazu.
Podczas deportacji Żydów hitlerowcy zatrzymali w tomaszowskich zakładach produkcyjnych około 1000 młodych i zdrowych pracowników żydowskich, których uznano za niezbędną siłę roboczą. Na niewielkim obszarze dawnego getta utworzono tzw. "małe getto", które przekształcono w obóz pracy przymusowej dla Żydów w Tomaszowie Mazowieckim.
[reklama2]
15 grudnia 1940 roku naziści utworzyli w Tomaszowie Mazowieckim getto. Obejmowało ono obszar trzech dzielnic w różnych częściach miasta. Cały teren getta miał łącznie ok. 65 ha. Były to obszary położone przy ulicach: Wschodniej, Zgorzeleckiej, Legionów, Smugowej, Jerozolimskiej, Żwirki-Wigury i Polnej. Wewnątrz getta znajdowały się ulice: Piekarska, Wieczność, Rolna, Ciepła, Handlowa, część Kramarskiej, Krzyżowej, Jerozolimska, Boźnicza.
Obozy pracy, stanowiące mniejsze skupiska ludności żydowskiej, znajdowały się poza oficjalnie wytyczonym obszarem przy ulicy Szerokiej oraz między ulicami Władysława i Projektową. Od listopada 1941 roku teren getta został zmniejszony i skoncentrowany przy ulicach: Wschodniej, Krzyżowej, Zgorzelickiej, Legionów do Smugowej oraz wzdłuż ulicy Granicznej i Polnej.Następnym posunięciem niemieckich władz okupacyjnych było zamknięcie getta.
7 listopada 1941 roku wejścia do getta zagrodzono, ustawiając przy nich tablice ostrzegawcze. Za wyjście poza zagrodzony teren złapanych Żydów rozstrzeliwano na miejscu. Niedługo po utworzeniu w mieście obozu, zwieziono do niego ludność żydowską z okolic Tomaszowa Mazowieckiego. W marcu 1941 roku w getcie mieszkało ponad 15 tysięcy osób. W tym okresie rozpoczęto deportacje do obozów pracy przymusowej w Bliżynie i w Pionkach.
Napisz komentarz
Komentarze