Tomaszów Mazowiecki jest miastem młodym, powstałym jako osada fabryczna na przełomie XVIII i XIX wieku. Jego początki wiązały się wydobywaniem lokalnych pokładów rud żelaza, stąd też w początkowym okresie swych dziejów przyszłe miasto włókiennicze rozwijało się jako osada hutnicza – Kuźnice Tomaszowskie – położona w dobrach Tomasza Ostrowskiego herbu Rawicz. W początku lat dwudziestych XIX wieku do osady przybyli pierwsi sukiennicy, sprowadzeni przez hrabiego Antoniego Ostrowskiego. W dniu 6 lipca 1830 r., osada fabryczno-handlowa uzyskała prawa miejskie.
W przeciwieństwie do o wiele starszych miast, których cechą charakterystyczną są historyczne dzielnice, Tomaszów Mazowiecki rozwijał się w wyniku łączenia pomniejszych osiedli. Ich centrami były siedziby fabrykantów, wraz z zabudowaniami zakładów przemysłowych. Stąd też szereg zabytkowych budynków rozsianych jest na terenie całego miasta. Jednakże jako historyczne centrum Tomaszowa wskazać należy plac, który obecnie nosi imię Tadeusza Kościuszki.
Na przestrzeni dwóch wieków historii miasta, miejsce to niejednokrotnie zmieniało swoje oblicze. Część jego zabudowań dawno już uległa zniszczeniu, a na jej miejsce pojawiły się nowe elementy miejskiego krajobrazu. Zmiany te, mimo iż na co dzień nie zawsze dostrzegalne, widoczne są już w perspektywie życia kolejnych pokoleń. Inny Tomaszów zamieszkiwali dziadkowie, a w innym już przychodzi żyć najmłodszym pokoleniom.
Niniejsza wystawa jest formą „podróży sentymentalnej” po Placu Tadeusza Kościuszki. Jako wehikuł czasu służą w tym przypadku fotografie, pochodzące z zasobu tomaszowskiego Oddziału Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim. Za ich pośrednictwem można podziwiać nieistniejącą już Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy, zdobiącą centrum miasta w latach 1901-1925, czy też „Pomnik Wdzięczności” dla żołnierzy Armii Czerwonej, związany z wyzwoleniem miasta spod niemieckiej okupacji w styczniu 1945 r. Obydwa obiekty już nie istnieją. Z zachowanych natomiast wyróżnić można pomnik Tadeusza Kościuszki, wzniesiony w 1918 r. jako pokłosie „Obchodów Kościuszkowskich” z 1917 r., czy też gmach Kamienicy Knothego, w której jeszcze niedawno znajdowała się siedziba Sądu Rejonowego. Inne zdjęcia odwołują się do życia codziennego (targowisko), obchodów patriotycznych, czy też kolejnych renowacji elementów zabudowy placu. Ciekawym materiałem jest zdjęcie lotnicze z lat trzydziestych XX w., na którym plac oznaczony jest czerwonym numerem 342.
Plac Tadeusza Kościuszki, noszący przed 1917 r. nazwę Rynku Św. Józefa, pełnił istotną rolę w życiu rozwijającego się miasta. Ze względu na lokalizację w jego obrębie budynków o przeznaczeniu sakralnym – wspomnianej już cerkwi, a także kościoła ewangelicko-augsburskiego św. Trójcy (wybudowanego w latach 20. XIX w.) – był on świadkiem uroczystości religijnych. Funkcję gospodarczo-handlową reprezentowały zabudowania dawnych jatek – adaptowanych w latach 70. XX wieku na potrzeby centrum kulturalnego – „Galerii pod Arkadami”. Na przełomie XIX i XX wieku teren obecnego placu był jednym z głównych miejsc wymiany handlowej w mieście, miejscem targów. Do tradycji tych powrócono okresowo w początku lat 90. ubiegłego stulecia. Oprócz znamion codzienności, omawiany fragment miasta był również świadkiem wielu ważnych i ciekawych wydarzeń.
W okresie powstania styczniowego 1863-1864 r. na ówczesnym rynku władze zaborcze wzniosły drewnianą szopę z przeznaczeniem na koszary dla rosyjskich żołnierzy. Budynek ten szpecił reprezentacyjną część miasta, będąc jednocześnie sanitarnym kuriozum. W niecałe sto lat później, u schyłku drugiej wojny światowej, plac stał się miejscem pochówku kilkudziesięciu żołnierzy radzieckich, których szczątki odnaleziono i ekshumowano dopiero w roku 2014. Odkrycie to okazało się możliwe dzięki pracom rewitalizacyjnym, prowadzonym przez władze Tomaszowa Mazowieckiego na terenie Placu Tadeusza Kościuszki.
Tak jak dzięki pracom budowniczych i konserwatorów historyczne serce miasta odzyskuje swój blask, tak dzięki badaniom historycznym i poszukiwaniom archiwalnym – wzbogaca się nasza wiedza i świadomość o wspólnym dziedzictwie dziejowym. Prezentowane na wystawie fotografie są jedynie częścią dokumentacji dotyczącej losów centrum miasta, a sama wystawa stanowić ma zachętę do korzystania ze skarbca wiedzy, jakim niewątpliwie jest zasób tomaszowskiego Oddziału Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim. Wyselekcjonowany przez autorów wystawy materiał pochodzi ze „Zbioru ikonograficznego i fotograficznego” oraz zespołu „Tygodnik Panorama Robotnicza w Tomaszowie Mazowieckim – archiwum fotograficzne”. Wydobyte z czeluści magazynu archiwalnego fotografie wykonywane były na przestrzeni dziejów z różnym przeznaczeniem. Część z zachowanych wizerunków placu służyła jako motywy kart pocztowych, część dokumentowała prace remontowo-budowlane. Inne z kolei powstały w wyniku prac dziennikarzy redakcji „Panoramy Robotniczej”. Jednak wiele jeszcze fotografii skrywać mogą archiwa i zbiory rodzinne tomaszowian. Częstokroć są to ujęcia unikalne, cenne zarówno ze względu na wizerunki bliskich, jak i uwieczniające ówczesny, nierzadko już historyczny wygląd miasta.
Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, wraz z jego Oddziałem w Tomaszowie Mazowieckim serdecznie zapraszają zatem do obejrzenia niniejszej wystawy, śledzenia kolejnych archiwalnych inicjatyw dotyczących upamiętnienia niecodziennej urody Tomaszowa Mazowieckiego, a także dzielenia się wiedzą i wspólnego odkrywania bogactwa „archiwów rodzinnych”.
Zapraszamy na stronę, gdzie znajdziecie pełną galerię historycznych zdjęć z centrum Tomaszowa Mazowieckiego
http://www.piotrkow-tryb.ap.gov.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=374&Itemid=48
Napisz komentarz
Komentarze