Ślady wojny w muzeum

1 września 1939 roku pomiędzy godziną 5 a 6 rano w Tomaszowie Mazowieckim, podobnie jak w innych miastach w Polsce i województwie łódzkim, nastąpił nalot bombowy. Przez kolejne dni września miasto było regularnie bombardowane. Naloty spowodowały straty materialne w centrum miasta. Zniszczeniu uległo dużo domów mieszkalnych i zakładów przemysłowych. Straty były także wśród ludności cywilnej miasta. Naloty spowodowały poważne zniszczenia. Ginęli robotnicy zatrudnieni.

6 września 1939 roku niemieckie kolumny pancerne dotarły pod Tomaszów Mazowiecki.

Miasta oraz okoliczne tereny broniła polska 13 Dywizja Piechoty. Po rozbiciu oddziałów polskich w rejonie Piotrkowa Tryb. Właśnie ta osamotniona dywizja była ostatnią zaporą dla niemieckich czołgów prących ze Śląska do „serca Polski” – Warszawy.

Bezpośrednią obronę miasta zorganizował 45 Pułk piechoty dowodzony przez płk Stanisława Hojnowskiego. Po całodniowych walkach, 6 września, na przedpolach Tomaszowa, w godzinach wieczornych pułk rozpoczął wycofywanie się w kierunku Warszawy. W okolicach Lubochni miał powstać kolejny punkt oporu.

Podczas przemarszu przez ulicę Warszawską kolumna 45 pułku piechoty została niespodziewanie i gwałtownie ostrzelana przez Niemców. Okazało się, że północna dzielnica Tomaszowa - Starzyce, już jest zajęta przez regularne oddziały armii niemieckiej. Wśród pierwszych zabitych znalazł się niestety dowódca pułku. Widząc, że droga wyjazdowa z Tomaszowa do Warszawy jest już zablokowana reszta żołnierzy czołowych oddziału pułku rozproszyła się i małymi grupkami wymknęła z miasta uchodząc w kierunku lasów spalskich.
W tym samym czasie główna część kolumny pułkowej, która znajdowała się nieco dalej w głębi ulicy została zaatakowana przez dywersantów niemieckich. Do żołnierzy 45 pułku strzelano z dachów, okien, bram i ogródków. Jednostka w krótkim czasie uległa zupełnemu rozbiciu. Z ręki dywersantów zginęło ponad 100 polskich żołnierzy. Porzucono cały sprzęt i wyposażenie pułkowe. Ci żołnierze, którzy przeżyli ostrzał uciekli kierując się do lasów spalskich.

Przed wojną mieszkała w Tomaszowie znaczna mniejszość niemiecka. Wielu z Niemców nie kryła wrogości do państwa polskiego. Po kryjomu uciekali do Niemiec, gdzie przechodzili przeszkolenie wojskowo – dywersyjne. Większość z dywersantów atakujących polskich żołnierzy w Tomaszowie w dniu 6 września 1939 r. to byli miejscowi, tomaszowscy Niemcy.

Akcja dywersyjna w Tomaszowie związana z rozbiciem 45 pułku piechoty była jedną z większych tego typu akcji zorganizowanych w tragicznym Wrześniu na całym terytorium Polski.

7 września 1939 r w godzinach porannych Niemcy zlikwidowali ostatnie gniazda polskiego oporu. Rozpoczęła się kilkuletnia, tragiczna niemiecka okupacja Tomaszowa Mazowieckiego.
Dla upamiętnienia 70.rocznicy wybuchu II wojny światowej Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim zaprasza na cykl imprez kulturalno – oświatowych przebiegających pod hasłem „ŚLADY WOJNY”, realizowanych w okresie od 29 kwietnia do 30 października 2009 r. i włączonych w program obchodów 90lecia Województwa Łódzkiego.

Tekst: mgr Andrzej Kędzierski, St. kustosz Działu Historycznego Muzeum im. Antoniego hr. Ostrowskiego w Tomaszowie Maz.
[reklama2]

Program obchodów:

Wystawa czasowa

•    29.VIII – 11.X.2009 r. - „Tomaszów Mazowiecki i jego mieszkańcy w latach 1939 – 1945” – ekspozycja zorganizowana we współpracy z Oddziałem Archiwum Państwowego w Tomaszowie Mazowieckim oraz z lokalnymi kolekcjonerami
•    
Sesja naukowa
•    9.IX.2009 r. godz.11.00 – „Militarne i polityczne aspekty udziału Polski w II wojnie światowej” - sesja naukowa zorganizowana w ramach projektu „Ślady wojny” z okazji 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej, włączona w program obchodów 90lecia Województwa Łódzkiego.
•    
W programie sesji wygłoszone zostaną następujące referaty:

•    dr Sebastian Pilarski ( Oddział IPN w Łodzi) - ” Władze Polskie wobec kwestii czechosłowackiej w 1939 r.”
•    płk mgr inż. ” Jerzy Murgrabia ( Dyrektor Muzeum Czynu Zbrojnego w Lipcach Reymontowskich) - ” Bitwa nad Bzurą”
•    dr Tomasz Matuszak ( Dyrektor Archiwum Państwowego w Piotrkowie Tryb.) - ” Archiwa państwowe w okresie II wojny światowej”
•    mgr Piotr Bieliński - ” Działania ofensywne Wehrmachtu i obrona Wojska Polskiego w rejonie Tomaszowa Mazowieckiego we wrześniu 1939 r.”
•    dr Andrzej Wróbel ( Kierownik Archiwum Państwowego w Tomaszowie Mazowieckim) - ” Polityka eksterminacyjna okupanta hitlerowskiego na terenie powiatu tomaszowskiego w latach 1939 - 45″
•    mgr Paweł Chwaliński - ” Dzieje Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu w czasie II wojny światowej”

Wydawnictwo

•    „Militarne i polityczne aspekty udziału Polski w Drugiej Wojnie Światowej”– publikacja materiałów z sesji naukowej, 9.IX.2009 r.

Lekcje muzealne

•    „Tomaszów i jego mieszkańcy w latach II wojny światowej” - zajęcia muzealne realizowane w scenerii wystawy stałej i czasowej.